- علیجان تبریزی یا قوسی تبریزی متولد ۱۵۶۸ تبریز شاعر سده هفدهم میلادی و از شاعران مشهور ترکی زبان به شمار می رود.وی به دلیل خمیدگی پشت تخلص قوسی را انتخاب کرد دو نسخه از دیوان ترکی آذربایجانی قوسی تبریزی در موزه بریتانیا و موزه تفلیس گرجستان نگهداری می شود .
- قوسی تبریزی پس از طی تحصیلات مقدماتی در تبریز در جوانی به اصفهان که در نتیجه ی سیاست شاه عباس به مرکز جدید صفویان بدل می شد، کوچ کرده است. در این دوران، تبریز به تدریج از رونق و اهمیت و مرکزیت خود می کاست و جای خود را به اصفهان می داد.
.
.
.
شاه عباس بسیاری از شاعران و دانشمندان تورک، فارس و غیره را به زور و جبر به اصفهان کوچاند. علی جان جوان نیز در چنین بحبوحه یی به آنجا رفت. او که کودکی در محیط شعر نشو و نما کرده بود، در اصفهان پیش آقا حسین خوانساری تلمذ می کند، با شاعران و دانشوران زمان آشنا می شود و با وحید شاعر بزرگ آذری آن دوران دوستی می کند. میرزا طاهر وحید، تاریخ نویس شاه عباس ثانی، بعدها وزیر شاه سلیمان شد. به زبان های آذری، فارسی، عربی و هندی، بیش از 90 هزار بیت شعر از خود به جای گذاشته است.6
دوستی با شاعران و هنرمندان زمان، در گسترش جهان بینی شاعر تاثیر به سزا می گذارد.
در سال های جوانی به وسیله ی پدرش اسماعیل قوسی، با هنر شعر آشنا شد و به مطالعه ی کلاسیک های آذری، به ویژه فضولی پرداخت دیوان باارزش اشعار قوسی تبریزی در سال ۱۹۲۵ در باکو منتشر شد. وی در قصیده، غزل و رباعی تاثیرات آشکاری از محمد فضولی و صائب تبریزی گرفته بود و ترجیع بندی در وصف میرزاطاهر وحیدی تبریزی نوشته بود که در گذر زمان بیان کرده است.
وی دیوانی قریب به 6000 هزار بیت فارسی و ترکی باقی مانده است
قوسی در بیشترین شعرهایش، بی قانونی و بی عدالتی های اجتماعی را تصویر کرده است و به سوی کسانی که به عرق جبین و کد یمین گذران می کنند، رغبت و تمایل نشان داده است.
قوسی تبریزی همانند صائب تبریزی شاعر آزادی خواهی بود و به خاطر نبود آزادی در بیت زیر از زمین و زمان شکایت می کرد
گر ناله چکمه سین دل بیمار نئیله سین
عاشق گؤزوم گر آغلاماسین زار نئیله سین
قوسی نین می حالینا بیر اهل دل دئمیش
گویماز منی فلک گؤز آچیم یار نئیله سین
در بیتی دیگر اشاره به تبریزی و آذربایجانی بودن خود می کند:
تبریز آچار کؤنلومو قوسی گر آچیلسا
هر چند کی فردوس صفاهانه یئتیشمز
وی در جای جای دیوان های ترکی و فارسی خود از صائب سخن می گوید و او را می ستاید. از جمله، در جایی گوید:
ز فیض فکر صائب یافت توفیق سخن قوسی،
که از اعجاز نطق او زبان لال بگشاید.
وی از دنباله روان سبک فضولی در شعر ترکی است. بسیاری از قصاید و غزل های او را نیز استقبال کرده است. مثلا در استقبال از قصیده ی «سؤز» از فضولی گوید:
گؤرمنم بیر هم نفس تا ائیله یم اظهار سؤز،
یوخسا کیم نِی تک منیم سینه مده هم چوخ وار سؤز.
برخی از غزل های فضولی را پاسخ گفته است. مانند غزل به مقطع:
بو همان رعنا غزلدیر کیم فضولی سؤیله میش،
پند چوخ وئردیم، ائشیتمز، عارسیزدیر، عارسیز.
نمونه های زیبایی از معادل سازی های سبک صائب در دیوان قوسی فروان است:
سینه ده کؤنلوم سارایین روشن ائیلر شمع داغ،
اؤز آیاغی آلتینا هر چند ایشیق وئرمز چراغ.
خطادیر اول کی دئییر بیر گیزیل ایله یاز اولماز،
کیم اولدو بیر نفس اول نوبهار کامیمجا.
صرفه سیزدیر گوهری اسراف ایله صرف ائیله مک،
تا ضرورت دوشمه یینجه سؤیله من اظهار سؤز.
دیوان قوسی را شاعره ی معاصر خانم حمیده رئیس زاده(سحر)، تصحیح کرده، در سال 1376 به طرز شایسته ای به چاپ رسانیده اند.
