معرفی حکومتهای باستانی تورک ها
بعد از آراتتا،لولوبی، خانات توروک،کومان و سوبار و امپراطوری قوت دولت مانا قدیمیترین دولت ترکان باستان میباشد.
در ادامه مهاجرت بی رویه ترکها از سرزمینهای مادری یعنی بین النحرین، حوزه دریاچه اورمو و دریاچه وان جمعیت ترکهان موجود در مناطق باستانی پروتوتورکها به شدت کاهش یافته بود به دنبال همین رویه قدرت ترکها در حد طایفه و خانات کوچک کاهش یافته و فرصت برای قدرتهایی همچون آشور و اورارتو ایجاد شده بود که بتوانند مناطق ترکنشین را تحت اشغال خود قرار بدهند. و به مردم تحت اشغال خود ظلم کنند. محصولات کشاورزی و دامی و حتی جواهرات ترکها را به یغما ببرند.
همه این اتفاقات باعث همبستگی طایفه های کوچک و ایجاد دولت مانا شد.
قرن۹قبل از میلاد برای اولین بار طایفه مان در اراضی تورک پا به عرصه حیات میگذارد.
برای اولین بار در سال۸۲۸قبل از میلاد در منابع آشور اولین حاکم طایفه مان با نام اوداک یاد میشود. در سال۸۲۰ طایفه ای بنام داوارلی در توفارقان(آزرشهر) بود که رئیس آن طایفه هم بارزاتا بود. طایفه آلبورو به ریاست یانزی بوریاش. پادار، قارالی،مسی،سومبی،گوزان(گیلزان) رئیس آس آی ، سوغان، ساق بوت،پاریسو(بارسو)،سوبی، قارقار،سابار،سیبر(عاشوریان لقب گرگ خشمگین را به این طایفه داده بودند)
طایفه های یاد شده و چندین طایفه دیگربا پیوستن به یکدیگر دولت مان(ماننا) را به پایتختی ایزیرتو بنا نهادند. پادشاهان مان به ترتیب:
آلکی(alki)
ایرانسو(iransu)
آزا(aza)
اللوسونو(ullusunu)
باقاداتا(baqadata)
آهشری(ahşeri)
اوللی( ulli)
اریسینی(erisini)
عده ای از ترکهایی که به سمت آسیای میانه مهاجرت کرده بودند بعد از برگشت در جنوب آراز مسکن نمودند عده از ترکان ساکا و قام ار بدنبال آن مانناها قدرت گرفتند و توانستند مناطقی که به دست اورارتو افتاده بود را پس بگیرند و دولت آشور هم به خاطر ترس از ماننای قدرت گرفته بعد از برگشت عده ای از ترکان خاکهای ماننا را ترک نمودند که بعد ها پس تشکیل امپراطوری میدیا(ماد) آشور و اروارتو از صفحه تاریخ حذف شد .
