قواعد نگارش زبان تورکی (توٌرکجه یازیْ قوُراللاری)

قواعد نگارش زبان تورکی (توٌرکجه یازیْ قوُراللاری)

1-زبان تورکی آذربایجانی دارای 32 حرف صدادار و بی صدا میباشد، حروف صدادار به تنهایی قابل تلفظ می باشند ولی حروف بی صدا به تنهایی قابل تلفظ نیستند، کلمات تورکی از هجاها تشکیل می شود و باید در هر هجا یک حرف صدادار باشد مثلا : کلمه «گئده بیلمَک» 4 هجا و چهار حرف صدادار دارد«گئ+ده+بیل+مـَک».

2-قانون هماهنگی صدا (سس اوُیوم یاساسی): در بین حروف صدادار، آا Aa، ایْـ Iı، اوْ Oo، اوُ Uu، حروف ضخیم (قالین حرفلر)، و بقیه ائـ Ee ، اَ Əə، ایـٌ İi، اؤ Öö ، اوٌ Üü حروف نرم (اینجه حرفلر) میباشند، در زبان تورکی در هیچ کلمه ای این دوگروه حروف با همدیگر نمی آیند (آغیْللی، گؤروٌنمَک). به این سبب کلمه ای مثل گلماخ غلط است و باید گلمک نوشت. (عبارات «ایٌنجه بئش بؤلوٌک» و «قالیْن دوْققوُز» یادگیری این قانون را آسان می کند.
قانون هماهنگی صدا از مهمترین قواعد زبان تورکی می باشد هر کسی بخواهد زبان تورکی را درست یاد بگیرد باید این قاعده را بطور کامل یاد بگیرد.

3-قواعد نوشتاری عمومی تورکی آذربایجانی

3-1-در کلمات چند هجایی، حرف «ق» در صورتی که در طرفین آن فقط یک حرف صدادار باشد به شکل «ق» « قارقا، قالماق» ولی در بین دو حرف صدادار باشد «غ» نوشته و خوانده می شوند : «چیغیرماق، قالماغی».

3-2-حروف «غ، خ» : در انتهای کلمات تک هجایی ویا در وسط کلمات چند هجایی وجود دارد : «آغ، یوْخ، بوراخماق، داریخماق» ولی در کلمات چند هجایی در آخر کلمه همیشه بصورت «ق» نوشته می شود مثلا هیچوقت نمی نویسیم «بولاغ، قالماخ، آیاخ»، شکل نوشتاری درست این کلمات «بولاق، قالماق، آیاق» می باشد.

3-3-باید دقت نمود که در کلمات اینجه هیچوقت در آخر کلمه بویژه در آخر فعل، حرف «خ، ق» نمی آید و حتما باید «ک» نوشته شود، مثلا این نوشتار غلط است : «گلمخ، گلماق، گلماخ»، درستش «گلمک، گئدَک» می باشد.

3-4-حرف فتحه در ابتدای کلمات با الف «ا» و در آخر هر هجا بصورت « ـه، ه» نوشته میشود ( اریک، یئلله مک: باد زدن).
معمولا در یک هجا بین دو حرف بی صدا حرف فتحه وجود دارد که نوشته نمیشود مثل «گلمک: گَلمَک).

3-5-حروف صدادار در ابتدای کلمات همرا با الف «ا» ولی در وسط و آخر کلمات به تنهایی می آیند. مثال: » اَلlə، ائل el، بئل bel؛ قیْز qız، میز miz ».

3-6-علامات دیاکریتیک: شامل علامات روی حروف «و،ی» و بصورت «وُ، وٌ، یْ، یٌ» میباشند، در کلمات تورکی در یک کلمه‌ی مستقل، فقط اولین علامت دیاکریتیک نوشته میشود «دؤزوم، ائلشن».

4-تغییر حرفی در کلمات پسونددارک

4-1-کلمات منتهی به حروف «ک، ق» هستند همراه با پسوند صدادار به «گ، غ» تبدیل می شوند « کؤینک، کؤینَگی ویا کؤینه‌یی، قالماق، قالماغی»،  در کلمات اینجه، «ک» آخر را «گ» ویا ترجیحا «ی» می نویسند ولی درهر حال «ی» تلفظ می کنند. مثل:« اوٌرَک : اوره‌گی، اوره‌یی».
بطورکلی حرف «گ» اگر بین دو حرف صدادار قرار گیرد بصورت «ی» تلفظ میگردد «بیرلیگی = بیرلییی».

4-2-در زبان تورکی استانبولی کار را بسیار راحت نموده اند تمامی حروف «ک، ق» آخر کلمات بصورت «ک k» نوشته می شود، وقتی پسوند صدادار به آن اضافه می گردد حرف«ک k» به حرف «ğ» تبدیل می شود که یوُمشاق‌گ می نامند این حرف را در کلمات قالین بصوت «غ» ودر کلمات اینجه بصورت «ی» تلفظ می کنند. مثل : «köynek, kalmak» با اضافه شدن پسوند «köyneği, kalmağı»نوشته شده ولی «کؤینه‌یی، قالماغی» خوانده می شود.

5-تفاوت نوشتاری حروف در زبانی تورکی آذربایجانی و استانبولی :

5-1-در تورکی استانبولی تعداد 29 حرف وجود دارد در این الفبا، حروف کسره و فتحه « اَ Əə، ائـ Ee» هر دو بصورت «ائـ Ee» نوشته و خوانده میشود ، حرف «خ X» حذف شده و بصورت «ک k، هـ Hh» نوشته و خوانده میشود، همچنین حرف «ق Qq» نیز بصورت «ک Kk» در می آید: مثال : «در تورکی آذربایجانی: گئتمک getmək، خالص xalis، باخماق baxmaq، قالماق qalmaq؛ در تورکی استانبولی: kalmak, bakmak, halis, getmek» نوشته میشود. (بطور کلی حرف «ائـ Ee» نسبت به فتحه، و حروف «ک k، هـ h» نسبت به «ق q،خ x» نرمتر میباشند).