ترکیه -تا جایی که ما اطلاع داریم- با روسیه بلشویک دو معاهده منعقد نموده است. یکی معاهده مسکو که در سال ۱۹۲۱ امضا شده و دیگری معاهده قارص که در تاریخ ۱۱ سپتامبر ۱۹۲۲ با جمهوری‌های ماورای قفقاز منعقد گردیده است.
طبق معاهده اول نمایندگان ترکیه موجب تثبیت موجودیت جمهوری‌های قفقاز شده و ولایت نخجوان که توسط کمونیست‌های آذربایجان به جمهوری شوروی ارمنستان هدیه شده بود به شرط عدم واگذاری آن به دولت ثالث و به عنوان یک منطقه ویژه تحت حمایت آذربایجان قرار می‌گیرد(۱). ضمناً طرفین عاقد متقابلاً تأیید نمودند که استقلال ملل شرق را محترم خواهند شمرد.
——————————————
۱. به هنگام اشغال جمهوری ارمنستان توسط بلشویک‌ها، نریمان نریمانوف رئیس حکومت بلشویکی آذربایجان منطقه نخجوان را به ارمنستان هدیه نموده بود. زمانی انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها نیز قصد واگذاری نخجوان به ارمنی‌ها را نموده و در این مورد اقدام کردند اما نتوانستند موفق شوند.
نخجوانی‌ها که متجاوز از دو سال سلاح در دست، بر ضد الحاق به ارمنستان قهرمانانه جنگیده بودند، این بار نیز اصرار نمودند. بخشش نریمان تنها در میدان سخن باقی ماند. جمهوری ارمنستان جهت تحویل گرفتن هدیه نخجوان ناگزیر از خونریزی بسیار بود.
نخجوانی‌ها نیز با مراجعه به مراجع مختلف اعلام می‌نمودند که حاضر نیستند تبعه ارمنستان باشند. این مسئله نظر دقت هئیت نمایندگی ترکیه را نیز جلب نمود. به همین سبب طبق معاهده، منطقه نخجوان به شرط عدم واگذاری به دولت ثالث، تحت حمایت آذربایجان درآمد.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~
منبع: کتاب «جمهوری آذربایجان، چگونگی شکل گیری و وضعیت کنونی آن»، صفحه ۱۱۴ (مترجم: تقی سلام زاده)
