مرگن خان خدای عقل و خرد

مرگن خان
پسر قایرا خان در اسطوره شناسی تورک خدای عقل و خرد می باشد.

با نام  پرگن خان نیز شناخته می شود.
به عنوان داننده ی همه چیز نماینده عقل و ذکاوت است.

در طبقه هفتم آسمان جای دارد.

صاحب دانایی بوده و به خاطر دانستن بر هر چیزی تواناست.

صاحب تیر و کمانی است که به خاطر دانایی اش تیری که می اندازد از هدفش خطا نمی رود.

به انسانها دانایی می دهد و سمبل علم و فلسفه است.

در اساطیر یونان با "هرمس" و در اساطیر مصر با "تحوت" یکی دانسته می شود.

دیل یعنی ...

دیل یعنی،جان

دیل یعنی،قان

دیل یعنی،شرف

دیل یعنی،نفس

دیل یعنی،غیرت

دیل یعنی،هویت

دیل یعنی،کؤلتور

دیل یعنی،عیزت

دیل یعنی،اعتبار

دیل یعنی،حیثیت

دیل یعنی،ناموس

دیل یعنی،آتا آنا

دیل یعنی،باجی قارداش

دیل یعنی،آئیله،اوشاخ

دیل یعنی،وارلیق

دیل یعنی،اؤرک

دیل یعنی،مدنیت

دیل یعنی،شعور

دیل یعنی،ویقار

دیل یعنی،توپراق

دیل یعنی،شاه دامار

دیل یعنی،ساغلیق

دیل یعنی،وطن

دیل یعنی،هر نمنه..!

دیلین ایتیرن / دینین ایتیریپ

خطاب به فارسهای فاشیست و نژادپرست

ای هرزه گیاه باغ ایران ................ای روبه سرزمین شیران

بازی ننمای با دم شیر .............. هر چند به دست اوست زنجیر

توهین ننما به قوم و کیشم .........کز هر جهتی من از تو بیشم

در محضر ترک ادب نگه دار ...........سر خم کن و حرمت و ادب دار

ما با ادبیم با ادب باش ..............وز بی ادبی گزیده لب باش

ما ترک غیور و قهرمانیم ..............ما سرور مردم جهانیم

ما ملت قهرمان ترکیم ................ ما زاده سرزمین گرگیم

پا چون به حریم ما گذارید ........... ساکت شده پارس کم نمایید

روی تو اگر کمی حیا داشت ......... اندیشه تو اگر صفا داشت

گر احمق و بی حیا نبودی .......... درمانده و بی نوا نبودی

در خانه دل ترا چو کس بود .......... فرمایش شهریار بس بود

اما چه کنم که بی حیایی ........... تو مظهر جوری و جفایی

خود بند ادب گسسته خواهی .......خود حرمت خود شکسته خواهی

ای مظهر هر فساد و پستی ......... هان حرمت عارفان شکستی

بنگر که چه بی اصالتی تو ............ بی حرمت و بی لیاقتی تو

در اوج کلاس بی کلاسی .............تو وصله زشت یک لباسی

آویزه گوش کن از این پس ............. هر دور و زمان و پیش هر کس

زین بعد به هر کجا رسیدی ........... هر جا که نشان ز ترک دیدی

برخیز و وفای خود نشان ده ........... در محضر ترک دم تکان ده

یادت نرود ولو به گاهی .............. این گفته ماندگار شاهی

شعر استاد شهریار در مورد الا ای تهرانیا

شعر معروف الا ای تهرانیا از استاد شهریار

الا ای داور دانا تو میدانی که ایران. 

چه محنتها کشید از دست این تهران و تهرانی 

چه طرفی بست از این جمعیت ایران جز پریشانی 

چه داند رهبری سر گشته صحرای نادانی 

چرا مردی کند دعوی کسی کو کمتر است از زن 

الا تهرانیا انصاف میکن خر تویی یا من 

تو ای بیمار نادانی چه هذیان و هدر گفتی 

به رشتی کله ماهی خور به طوسی کله خر گفتی 

قمی را بد شمردی اصفهانی را بتر گفتی 

جوانمردان آذربایجان را این نام مجاز نمی باشد گفتی 

تو را آتش زدند و خود بر آن آتش زدی دامن 

الا تهرانیا انصاف میکن خر تویی یا من 

تو اهل پایتختی باید اهل معرفت باشی 

به فکر آبرو و افتخار مملکت باشی 

چرا بیچاره مشدی و بی تربیت باشی 

به نقص من چه خندی خود سراپا منقصت باشی 

مرا این بس که میدانم تمیز دوست از دشمن 

الا تهرانیا انصاف میکن خر تویی یا من 

گمان کردم که با من همدل و همدین و همدردی 

به مردی با تو پیوستم ندانستم که نامردی 

چه گویم بر سرم با ناجوانمردی چه آوردی 

اگر میخواستی عیب زبان هم رفع میکردی 

ولی ما را ندانستی به خود هم کیش و هم میهن 

الا تهرانیا انصاف میکن خر تویی یا من 

استاد یالقیز

--- استاد مجید صباغ  ایرانی متخلص به «یالقیز»  یکی از شاعران بزرگ زبان ترکی  طنز پرداز و روزنامه نگار تبریزی بود. شعرهای یالقیز از نظر فرم و محتوا گستردگی شگفت انگیزی دارند در سال 1316 در محله چایکنار تبریز چشم به جهان گشود .

صباغ ایرانی که از معاصران استاد شهریار بود در طول حیات خود سه کتاب با عناوین «جیغان ویغان»، «چیغیر باغیر» و « چالها چال» را با مضمون طنز اجتماعی و انتقادی به رشته تحریر درآورده است .

وی از سال 1383 نیز اشعار و مطالب طنز خود را در ستون « سوز آلان سوز ساتیرام» روزنامه عصرآزادی چاپ میکرد .

استاد «یالقیز» همچنین در مهرماه سال 1384 به عنوان استاد و شاعر بزرگ طنز آذربایجان به همت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی تجلیل شده بود .

استاد باریشماز

استاد حیدر عباسی شاعر توانای شهر مراغه که در اشعار خود باریشماز تخلص می کند  آثار باریشماز سرشار از فولکولور غنی اذربایجان است او نمونه یک انسان کامل بوده و این بزرگمرد به 6 زبان انگلیسی-فرانسه-روسی-عربی-ترکی و فارسی اشراف کامل دارند و در زمینه هنر نقاشی و خوشنویسی نیز جزو اساتید به شمار می روند و خالقٍ آثار ارزشمندی چون ترجمه مثنوی معنوی و نهج البلاغه به زبان ترکی می باشد همچنین شاعربیش از ده کتاب نفیس شعر ونمایشنامه ترکی نوشته است . باریشماز شاعر (نفرت ) نام دارد ودر تمام آثارش به این نکته اشاره کرده است  استاد یحیی شیدا آثار وی را دایره المعارف ترکی میداند .

ملا پناه واقف

ملاپناه واقف به سال ۱۰۹۶ هجری شمسی در دهکده قیراق صلاحی محال قازاخ، از ایالات شمالی جمهوری آذربایجان، در خانهٔ روستاییِ فقیری آقا مهدی نام چشم به جهان گشود. 

ملا پناه واقف یکی از بزرگ ترین و تأثیرگذارترین شاعران مردمی و شیعی مذهب آذربایجان (قرن 12 هجری، 18 میلادی) است. وی سالهای متمادی معلمی کرده و نخست وزیر ابراهیم خان جوانشیر در قاراباغ و مورد او در تمام امور حکومتی بود و در جریان حمله آقا محمد خان قاجار به مناطق قفقاز که منجر به مرگ وی گردید، ملا پناه واقف در پست وزارت شهر شوشا بود و ماجراهای شنیدنی در آن ایام اتفاق افتاده که در تاریخ ثبت شده است. ملا پناه واقف علاوه بر مقام والای شعر و شاعری مردی بسیار دانشمند و باهوش بود. برای همین گاهی به او «آخوند پناه» هم می گفتند چرا که دو واژه «ملا» و «آخوند» در آن دوران نشانه بزرگ ترین مقام علمی و فرهنگی به شمار می رفت و به شخصیتهای نخبه و فرهیخته برجسته علمی و دینی اطلاق می شد. جالب اینکه از زمان خود ملا پناه واقف، مردم آذربایجان این ضرب المثل معروف شده که: " هر اوخویان ملا پناه اولماز" ( هر دانش آموخته ای ملا پناه نمی شود!) ملا پناه واقف در سال 1798 به دست محمد خان برادر زاده ابراهیم خان به بهانه های واهی اعدام شد. ولی گفته می شود این خان قدرت طلب ملاپناه را مانعی در راه قدرت طلبی خود می دانست. باری به هر تقدیر، ملاه پناه از در ادبیات آذربایجان نخسین شاعری است که شعر را به زبان ساده و مردمی نوشت. گفته می شود خانه و کتابها و اغلب اشعار آخوند ملا پناه در این حادثه غارت و معدوم گردید. اشعار باقی مانده از وی در آذربایجان و ایران بارها چاپ و منتشر شده است. «ملا ولی ودادی» از شاعران توانمند و معروف و معاصر ملا پناه و دوست صمیمی وی و سنی مذهب بود و مکاتباتی شاعرانه با هم داشته اند.

                                

قوسی تبریزی

- علیجان تبریزی یا قوسی تبریزی  متولد ۱۵۶۸ تبریز شاعر سده هفدهم میلادی و از شاعران مشهور ترکی  زبان به شمار می رود.وی به دلیل خمیدگی پشت تخلص قوسی را انتخاب کرد دو نسخه از دیوان ترکی آذربایجانی قوسی تبریزی در موزه بریتانیا و موزه تفلیس گرجستان نگهداری می شود .

- قوسی تبریزی  پس از طی تحصیلات مقدماتی در تبریز در جوانی به اصفهان که در نتیجه ی سیاست شاه عباس به مرکز جدید صفویان بدل می شد، کوچ کرده است. در این دوران، تبریز به تدریج از رونق و اهمیت و مرکزیت خود می کاست و جای خود را به اصفهان می داد. 

حسن رشدیه (مؤسس مدارس مدرن در ایران)

میرزا حسن تبریزی متولد ۱۲۳۰ تبریز معروف به رشدیه نخستین موسس مدارس جدید در تبریز و تهران  و شناخته شده به عنوان  پدر معارف ایران و بنیان گذار آموزش نوین در ایران است. 

وی تالیفات متعدد دارد از جمله: وطن دیلی (به ترکی آذربایجانی)،  بدایةالتعلیم، نهایةالتعلیم،تاریخ شفاهی، شرعیات ابتدایی، جغرافیای شفاهی و غیره. در زمانی نیز که در تهران بود روزنامه طهران را انتشار می داد .

رشدیه را به سبب تاسیس مدارس ابتدایی در ایران، به این نام می خواندند، زیرا در استانبول نام مدارس ابتدایی، رشدی (رشدیه) بود .

دده کاتیب

دده کاتیب شاعر بزرگ شناخته شده آذربایجان می باشد که به سال 1304 در قصبه فرهنگ دوست قولونجی در 45 کیلومتری اورمیه چشم به جهان گشود . ابتدا تخلص "کاتیب "را برگزیده بود اما لقب" دده " نیز در جلسه های شعر و ادب در شهر قونیه تورکیه ، توسط بزرگان و ادیبان آن دیار داده شد و تخلص کاتیب به دده کاتیب تغییر یافت . جایگاه بخصوص شعر های ایشان در بین آشیقهای غرب آذربایجان باعث شد که بعنوان پدر آشیقها آذربایجان معرفی گردد .تاکنون چهار کتاب به نامهای " عشق و عرفان(در قونیه ترکیه چاپ شده است ) اینجی لی صدف ، اورمو گؤلو و گونوموز آیدین " به چاپ رسیده است و این کتابها تنها جزئی از اشعار بیش از 35000 بیت این بزرگوار می باشد.

حیران خانم

حیران خانم شاعر قرن ۱۸ میلادی و نیمه اول قرن ۱۹ میلادی در شهرهای تبریز و خوی بود. این شاعر آذربایجانی از طایفه بزرگ دنبلی های آذربایجان و تیره کنگرلو است. حیران خانم دختر کریمخان کنگرلوی دنبلی حاکم نخجوان از خاندان کنگرلوی دنبلی، شاعر نامدار قرن سیزدهم هجری قمری است. از زندگی و شرح حال وی اطلاع دقیقی در دست نیست و هرچه از او به نگارش در آمده، به دست نویسندگان و محققین متناقض می باشد. حیران ظاهراً تخلصی برای او بوده نه نام اصلی او. 

نظامی گنجوی

الیاس بن یوسف بن زکی معروف به نظامی  در گنجه به دنیا آمد،گنجه در آن روزگار ،با وجود بی سامانی ها و پریشانی های حاصل از کشمکش ها،کانون و مهد بزرگ شعر فارسی بود.گرچه «شروان» به سبب وجود شاعرانی چون خاقانی ،فلکی و مجیر پرآوازه بود گنجه نیز از شعر شاعرانی چون ابوالعلاء گنجوی و مهستی گنجوی نامور گشته بود اما آوازة نظامی همه را تحت الشعاع خود گرفت. 

نظامی دارای پنج مثنوی یا پنج گنج و یک دیوان شعر می باشد که عبارتند از: 

1. مخزن الاسرار: 2260 تا 2400 بیت که حدوداً سال 570 سروده است. 

2. خسرو و شیرین: یا هوسنامه منظومه ای است غنایی که 6500 بیت است و نظامی آن را در سال 576 هجری قمری به پایان برده است. 

3. لیلی و مجنون: حدود 4700 بیت در سال 584 هجری قمری در مدت 4 ماه آن را سروده است. 

4. هفت پیکر:یا هفت گنبد یا بهرام نامه که شاهکار نظامی است. 

5. اسکندرنامه:بیش از 10000 بیت دارد و دو بخش می باشد بخش اول آن معروف به شرفنامه و بخش دوم آن معروف به اقبالنامه یا خردنامه می باشد.در سال 599 هجری قمری سروده شده است. 

6. دیوان قصاید و غزلیات : 1900 بیت است که شادروان استاد سعید نفیسی فراهم ساخته است. 

سلسله افشاریان

افشاریان یکی از سلسله های ترک تبار می باشد که از سال 1736 میلادی توسط نادر شاه تاسیس و به مدت 60 سال حکم راندند .

نادر شاه از ۱۱۱۴ خورشیدی تا ۳۰ خرداد۱۱۲۶ خورشیدی، پادشاه ایران بود او در سال ۱۰۶۷ در ایل افشار در «درگز» خراسان به دنیا آمد اَفشار یا «اوشار» یکی از ایلهای بزرگ ترکان اغوز است .

این ایل به دو شعبه بزرگ تقسیم می‏شد: یکی «قاسملو» و دیگری «ارخلو یا قرخلو»؛ نادر شاه افشار از شعبه اخیر بود. طایفه قرخلو را شاه اسماعیل از آذربایجان به خراسان کوچاند و در شمال آن سرزمین، در نواحی «ابیورد» و «درگز» و «باخرز» تا حدود «مرو» مسکن داد؛ تا در برابر ازبکان و ترکمانان مهاجم سدی باشند. 

سلسله صفویان

                   

صفویان یکی از سلسله های ترک تبار می باشد که شاه اسماعیل زاده اردبیل در سال 1722 میلادی ان را تاسیس و به مدت 221 سال به طول انجامید، وی تبریز را پایتخت خود برگزید و بر سراسر ایران حکومت کرد .

شاه اسماعیل صفوی پدرش به شیخ صفی الدین اردبیلی می رسد و فرزند شیخ حیدر است و مادرش مارتا دختر سلطان اوزون حسن آق قویونلو و کوراکاترینا شاهزاده یونانی ترابوزان بود .

سلسله اق قویونلولار

                   

اق قویونلوها نام یکی از سلسله های ترک تبار می باشد که از سال 1378 میلادی تاسیس و به مدت 130 سال حکومت کرده اند و بر قسمت هایی از قفقاز شرق ترکیه و شمال ایران حکومت کرده اند .

دوران حکومت آق قیونلوها خصوصا در ایام اوزون حسن و یعقوب یکی از دوران درخشان تاریخ ایران است در عصر اوزون حسن تبریز دوباره رونق خود را باز یافته و بازار تجارتش گرمتر شد. آنها با گشاده دستی و بخششهای بسیار تعداد زیادی از اندیشمندان را گرد خود جمع کردند که از انها می توان به برهان الدین عبدالحمید کرمانی قاضی شربحی و... اشاره کرد. کاخ هشت بهشت در دوران یعقوب سلطان بنا شد و در نزدیکی ان مسجدی زیبا ساختند که بیمارستانی بزرگ و مفید به ان وابسته بود 

بهاء الدین قرا عثمان را بنیانگذار سلسله ترکمانان آق قویونلو می‏دانند.