نقشه بافت جمعیتی جغرافیای ایران در سال 1939

---

نقشه بافت جمعیتی جغرافیای ایران در سال ۱۹۳۹ میلادی که توسط امریکا تهیه شده است.

از نکات قابل توجه این نقشه، وجود اتنیکی به نام «فارس» تنها در محدوده استان شیراز امروزی است. در این نقشه اتنیک‌های «تورک»، «عرب و شوش»، «لور»، «تاجیک» و ... وجود دارد.

مناطقی که امروز از آن با نام فارس‌نشین یاد می‌شود در سال‌های نه چندان دور تاجیک‌نشین بود و نه قومی به نام فارس وجود داشت و نه زبانی به این نام.

نکته دیگر که قابل توجه و تأمل است، اکثریت تماماً تورک شمال ایران است.

حکومت‌ پهلوی یا به تعبیری بهتر «حاکمیت فارس»، با تغییر ترکیب جمعیتی در این جغرافیا موجب پراکندگی و گسست سرزمینی تورک و عرب شد. به طوری که هم اکنون بین تورک‌های منطقه آزربایجان با دیگر مناطق تورک‌نشین ایران یکپارچگی سرزمینی وجود ندارد.

 

جنگ جهانی دوم در آپریل 1941

رنگ قرمز در نقشه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی

رنگ خاکستری آلمان ، متحدان و مستعمرات

رنگ آبی انگلیس و مستعمرات

- جبهه Axis (آلمان و متحدان) تقریبا همه ی جای اروپا رو گرفته اند
خاک های باقی مانده یونان را هم در حال گرفتن بودند، قبرس هم دست انگلیس بود و در حال جنگ با بریتانیا بودند

این وسط ببینید که چطور تورکیه کاری کرده بود که Axis حتی جرئت نکرد به ذره ای از خاکش دست بزند
همینطور دقیقه به دقیقه ویدیو کشورها داشتن اضافه می شدن به جبهه Axis

سپتامبر سال 1941
خیلی از خاک شوروی توسط Axis تسخیر شده و ایران به جبهه هیتلر پیوسته (که سر چند ساعت نصف ایران تبدیل میشه به خاک انگلیس و نصف دیگه خاک شوروی)
یونان کامل تسخیر شده
عراق و سوریه از بی طرفی در آمدن و توسط جبهه انگلیس اشغال شدن

دسامبر 1941
ایران کامل اشغال می شود و تنها کشوری که هنوز کسی جرئت نکرده بهش دست بزنه ترکیه هست

تورکیه، سوئیس نبود که به وسیله کوهستان محافظت بشه و اینطوری از جنگ دور باشد
بلکه تورکیه با نام ملت غیورش و افتخاراتش در جنگ بود که ترس رو در دل دو جبهه مینداخت و هیچ کدام از جبهه ها جرئت حمله به خاک جمهوری ترکیه را نداشتند.

تصویری از نارین قالا (نارین قلعه) اردبیل مربوط به دوره قاجار

نارین قلعه یا همان ارگ حکومتی اردبیل، قلعهٔ مستحکمی بوده‌ است در درون شهر اردبیل و در کنار بالیقلی‌چای که در دورهٔ رضا پالانی (پهلوی) در سال ۱۳۱۵ شمسی تخریب گردیده‌ است.

با احداث ساختمان ای سی تی مخابرات در دوره حسن روحانی سفره زیرزمین، دیوان خانه و حمام قلعه که کشف و آشکار شده بود هم تخریب شدند.

پهلوی در روی زمین آثار تاریخی آذربایجان را نابود کرد حضرات هم در زیرزمین باقیمانده آثار تاریخی این خطه را در طی این چهار دهه نابود کردند.

اشاره های کوتاهی به جمهوری آلتای و ترکان آرکوع و ادبیات و افسانه های ترکان بومی آلتای

جمهوری آلتای در آسیای مرکزی و مرزهای قزاقستان، چین و مغولستان واقع شده است. که وسعتش قابل مقایسه با پرتغال است. این منطقه توسط کوه ها از برف ابدی و یخچال های طبیعی، شبیه به کوه های آلپ اروپا تحت سلطه است. بلندترین قله Ak-Sümer ، آک -سومر ، 4506 متر (نزدیک به 15،000 فوت) می باشد. آلتایی دارای جمعیتی در حدود 200000 تفر می باشد .ملیت های ساکن در جمهوری خودمختار آلتای ترک  - مغول - روس - آلمانی و... می باشد که ساکنان اصلی ابن منطقه ترکان و تا حدی مغولان هستند که بعد قرن 19 کم کم نژاد روس و اروپایی به این مناطق وارد شدند.. ترکان آلتای 60 درصد ترکان آلتای شهرنشین هستند و 40 درصد مردم ترک تبار در آلتایی روستایی هایی می باشند که  شکارچیان و چوپانان عشایری هستند که گله های گوسفند، اسب و گاهی شتر را می چرانند . فرهنگ بسیار جالب به ارث رسیده به فرزندان آنها، از ویژگی های اساسی از آن را از اوایل شروع تمام راه را تا به امروز تحویل داده شده است.یکی از مهم ترین اشکال هنر آلتایی، جدا از نقاشی و شعر، روایت حماسه در صدای صدای تیز به همراهی topshur، یک ابزار مانند عود رشته است. روایتهای تاریخی و حماسی  محبوبیت زیادی در میان مردم ترکستان دارد . یکی از راویان افسانه ای، Deley، می باشد ترکان این مناطق طولانی ترین هفت روز و شب  سال را بطور خاصی جشن می گیرند  امروزه این سنت هنوز هم توسط مردم زنده نگه داشته شده است.آنها به حفظ میراث سنتی ادبیات عامه پسند و آوازی حود که توسط  هوازان ها اجرا می شود می کوشند و خیلی علافه من هستند . این حماسه ها  حاوی ایده های زیبایی از این کشور در حقیقی ترین شکل آن بیان می شود  از جهان روزمره و جهان ارواح و اسطوره. بسیاری از آنها pentatonic هستند و melismatics نقش مهمی در توسعه ملودی بازی می کند. آهنگ های تبریک، برای هر یک از فصول، لالایی ها، آهنگ ها برای تمام انواع حیوانات و حتی حشرات، آهنگ از سفر، آهنگ فلسفی مدرن، سرودهای، و بداهه وجود دارد. بسیاری از یک نوع از فلسفه دهان و، در همان زمان، کتاب های درسی طراحی شده برای هدایت انسان ها به سطح بالاتری از آگاهی.با "اوچ سومر"،  رسیده و برای اولین بار در حال حاضر با دو قوم خوانندگان از آلتایی ظاهر می شود. بولوت آریق و  و نوهون شوماروف  خواندن از زیبایی میهن خود آلتایی، از "دریاچه طلایی"، کزقیل کول  رودخانه  "قاتون"  قاتون چاییق و تپه آک سومر " آک سومر تپه یینگ  (در کوه آلتای بلندترین قله)، و قدیمی "پازیریک" - این تپه گور   که به زبان اهالی  پازییک گور هار تپه یینگ  گفته می شود که شامل مزارهای قدیمی متعلق به قرون 2-3 قبل از میلاد است  که در باور  اهالی مزار سربازان کشته شده  خاقان مانناس جاباغو  است که برای دفاع از وطن به دست ارتش توپاقاتای  (چین قدیمی ) کشته شده اند  را ترجیح می دهند این مردمان گویی ازدرون خویش و با روح خویش به موسیقی پیوند خورده اند/ 

یکی از قدیمی ترین افسانه  ساکنان آلتایی  در مورد منشاء  قبیله ترکی رکوع، که حتی در چین واقع بودند و بعدا رکوع به جنوب  آلتایی در قرن 5 قبل میلاد مهاجرت کردند  وبا دو استخراج سنگ آهن شهرت و ثروت کسب نمودند انها کلیهاهالی قبیله خود را طی جنگی از دست دادند و از انها تنها  یک فرد باقی ماند که با ماده گرگی ازدواج کرده و 7 پسر ماده گرگ از او زایید که برادران از قبایل مونقوت و تانگوت و مانچوت  دخترانی به زنی گرفتند و کم کم افراد ارتش خود را زیاد کردند با فرزندانشان و بعد از ان بود که ترکانرا حکومتی برپا کرده و انتقام نیاکان و تمدن نامود شده خویش را از توپاقاتای (چین ) گرفتن و تا ابد مردمان توپاقاتای (چین ( برده ترکان شدن و بعدها ترکان کله گرگ خاکستری را که بیرق  خودشان بود در 7 اقلیم جهان از مونقوتا ( موغولستان ) تانگوتا (تنگوزیا ) مانچوتا (منچوری ) توپاقاتتایا (چین ) اهننتا (هندوایران) باتتیا(ایران)  برای همیشه برپا کردند و تانگری این مردمان تووروک را قااقان 7 اقلیم جهان نمود.

Eldənizlər-Atabəylər dövləti

Səlcuqilərin tənəzzülü dövründə Azərbaycan Atabəyləri dövləti öz müstəqilliyini elan etmişdir. Dövlətin adı Şəmsəddin Eldənizin adı ilə bağlıdır. Eldəniz uşaqlığında qul kimi satılmış və taleyi onu Səlcuqlu sarayına aparıb çıxarmışdır. O, ağlı və işgüzarlığı ilə Sultan II Toğrulun diqqətini və rəğbətini qazanaraq əmir titulu almışdır. 1136-cı ildə Eldəniz Səlcuq sultanı Toğrulun oğlu Arslanın atabəyi və Azəbaycanın cənub vilayətinin hakimi təyin olundu. O, Sultan II Toğrulun ölümündən sonra onun dul arvadı Möminə Xatunla evlənmişdir. 1136-cı ildə isə Aran hakimi təyin olunaraq Bərdəyə yollanmış və beləliklə, Eldənizlər dövlətinin əsasını qoymuşdur.

İraq Səlcuq sultanlığının ictimai, siyasi həyatında mühüm rol oynayan Eldəniz formal surətdə Səlcuqilərə tabe olsa da, XII əsrin 30-cu illərindən müstəqil hökmdar kimi dövləti idarə edir və öz adına sikkə kəsdirirdi. 1152-ci ildə Arran, bir qədər sonra isə Marağa hakimi Xasbəyin idarə etdiyi Ərdəbil Eldənizin hakimiyyətinə keçdi. O, Şirvanşahı da asılı vəziyyətə salmışdı. 

Şəmsəddin Eldənizin hakimiyyətinin axırlarında dövlətin sərhəddi Dərbənddən Bəsra körfəzinə, Tiflis qapılarından Məkrana, Aran və Şirvan, İraq, Həmədan, Gilan, Mazandaran, İsfahan və Reyə kimi yayılmışdı.

Şəmsəddinin oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanın dövründə Eldənizlər dövləti daha da güclənmişdi. 

Qızıl Arslan qardaşı Məhəmməd Cahan Pəhləvandan sonra uzun müddət taxt-tacını əldə tutmaq uğrunda mübarizə apardı. 

İraq Sultanlığının hakimiyyətini əlində cəmləyən Qızıl Arslanın 1191-ci ildə qətlə yetirilməsindən sonra hakimiyyət Cahan Pəhləvanın türk əsilli Qüteybə Xatundan olan oğlu Əbu Bəkr ilə İnanc Xatundan olan oğlu Qutluq İnanc və Əmir Əmiran arasında bölüşdürüldü. 

Bundan sonra qardaşlar arasında başlayan səltənət mübarizəsi Əbu Bəkrin zəfəri ilə nəticələndi. Ancaq davam edən xarici hücumlar (Xarəzmşahlar, gürcülər və s.) dövlətin süqutuna zəmin hazırlamışdı. Əbu Bəkr 1210-cu ildə dünyasını dəyişəndən sonra hakimiyyətə gələn qardaşı Özbəyin dövründə (1210-1225) Atabəylər dövlətinin tənəzzülü sürətlənmişdi.

Atabəylər dövründə Azərbaycanın Gəncə, Təbriz, Naxçıvan, Marağa, Ərdəbil, Dərbənd, Bakı, Şamaxı, Beyləqan kimi böyük ticarət və sənət mərkəzləri çox məşhur olmuşdur. O vaxt Gəncə və Təbrizin əhalisinin sayı 100 mini ötmüş, Naxçıvanın əhalisinin sayı isə 80-100 minə çatırdı.

Azərbaycan Atabəylərinin paytaxtı müxtəlif dövrlərdə Gəncə və Naxçıvan şəhərləri olmuşdur.

Eldənizlərin hakimiyyəti dövrü Azərbaycanın çiçəklənmə dövrüdür. Bu müddətdə şəhərlər abadlaşdırılmış, ticarət, sənətkarlıq, heyvandarlıq, əkinçilik həddən artıq irəli getmişdir. 

1225-ci ildə Xarəzmşah Cəlaləddinin hücumları nəticəsində Atabəylər dövləti süqut etdi.

Paytaxtı Naxçıvan və Təbriz şəhərləri olmuşdur. 

:Hakimiyyətdə olan hökmdarlar

1136-1175 Şəmsəddin Eldəniz

1175-1186 Məhəmməd Cahan Pəhləvan

1186-1191 Qızıl Arslan

1191-1210 Əbu Bəkr

1210-1225 Özbək

Ağqoyunlu dövləti

Azərbaycanın tarixində mühüm rol oynamış ağqoyunlular oğuzların Bayandur boyundandır. Ağqoyunlu tayfaları hələ VI-VII əsrlərdən Azərbaycanın Araz çayı ilə Göyçə gölü ətrafında, Alagöz yaylaqlarında yaşayırdılar. Monqol yürüşləri zamanı Şərqi Anadoluya çəkilən ağqoyunlular XIV əsrin ortalarında Elxanilər dövlətinin süqutundan sonra Tur Əli bəyin rəhbərliyi altında güclü tayfa birliyində birləşmiş və dövrün siyasi hadisələrinə qatılmışlar. XIV əsrin sonunda tayfa birliyinin möhkəmlənməsində Qara Osmanın (1394-1435) mühüm xidməti olmuşdur. Bu zaman Diyarbəkr şəhəri bu tayfa birliyinin mərkəzi olmuşdur. Uzun Həsən 1453-cü ildə tayfa birliyinin rəhbəri olduqdan sonra onun mövqeyi daha da güclənmiş və Şərqi Anadoluda Qaraqoyunlulara məxsus şəhər və qalaların bir hissəsi onların ixtiyarına keçmişdir. Uzun Həsən Trabzon yunan dövlətilə sıx əlaqələr saxlamışdır.1461-ci ildə Sultan II Mehmetin yürüşü zamanı anası Sara xatunu onunla danışıqlara göndərərək bu hücumun qarşısını almağa çalışmışdır. Yassıçəmən sülhünün bağlanmasına baxmayaraq Trabzonu xilas etmək mümkün olmamışdır.

Uzun Həsən 1467-ci ildə Cahanşah, növbəti ildə isə onun oğlu Həsənəli üzərində qələbədən sonra mərkəzi Təbriz şəhəri olan Ağqoyunlu dövlətini yaratdı. Bu dövlətin ərazisinə qərbdə Fərat çayından şərqdə Xorasana kimi, şimalda Kür çayından cənubda İran körfəzinə kimi olan torpaqlar daxil edildi. Uzun Həsən 1477-ci ildə VI Baqrat üzərində qələbədən sonra Tiflis daxil olmaqla Şərqi Gürcüstanı da Ağqoyunlu dövlətinə birləşdirdi.
Lakin Trabzonun itirilməsi Ağqoyunluları Qara dənizə çıxışdan məhrum etmişdir. Qaraman uğrunda rəqabət Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərini kəskinləşdirdi və müharibə vəziyyətinə gətirdi. Uzun Həsən 1472-73-cü illərdə Osmanlılara qarşı hərbi əməliyyatlara başladı. Malatya döyüşündə qələbə qazansa da, Otluqbeli döyüşündə məğlub oldu. 1478-ci ilin 6 yanvarında Uzun Həsənin ölümündən sonra Ağqoyunlu dövləti zəiflədi və 1501-ci ildə Şərur döyüşündə İsmayıl Səfəvi Sultan Əlvəndi məğlub edərək Ağqoyunlu dövlətinə son qoydu.
Paytaxtı Təbriz şəhəri

Hakimiyyətdə olan hakimlər:
1453-1478 Uzun Həsən
1478-1490 Yaqub Mirzə
1490-1492 Baysunqur
1492-1497 Rüstəm Mirzə
1497-1499 Gödək Əhməd
1499 (may-dekabr) Məhəmməd Mirzə
1500-1501 Əlvənd Mirzə

Manna

E.ə. I minilliyin əvvəllərində, IX əsrdə Urmiya gölü ətrafında yaranıb. Urartu, Assur çarlığı, Babilistan və Elam dövlətləri ilə həmsərhəd olub. Mannanı müasir Azərbaycanın "Güney" hissəsində yaranmış, əvvəlkilərə nisbətdə daha böyük siyasi birləşmə kimi qəbul etmək olar. Mənbələrdə Manna torpaqlarının Urmiya gölünün şərqindən, Xəzər dənizinin cənub qərbinə kimi yayıldığı aydın şəkildə görünür. Mannalılar qutti, lullu, turukki və su (sub/subar) xalqlarının varisləri sayılırlar. Manna e.ə. 590-cı ildə süqut edib. Dövlətin adına ilk dəfə Muanna şəklində e.ə. 843-cü ildə yazılmış Assur hökmdarı III Salmanasarın mixi yazılı kitabəsində rast gəlinir.
Manna dövlətinin hökmdarına yanzu deyilirdi. Hökmdara ağsaqqallar şurası köməklik edirdi.
.Paytaxtı İzirtu şəhəri

:Hökmdarların hakimiyyət illəri
e.ə.təxm. 829- ? Ualki (Udaki)
e.ə. təxm. 740-719 İranzu
e.ə. təxm. 718-716 Aza
e.ə. təxm. 716-680 Ullusunu
e.ə. təxm. 675-650 Ahşeri
e.ə. təxm 650-630 Ualli

Atropatena

Atropatena dövləti e.ə. 323-ci ildə yaranıb. Atropatena torpaqları Əhəmənilər (Haxameneşi) dövləti sərhədləri daxilində olmuşdu. Dövlət tərkibində 20 satraplıq vardı və Atropatena onlardan 10-cusunu təşkil edirdi. Makedoniyalı İsgəndər e.ə. 331-ci ildə İran şahı III Daranı məğlub edib, Əhəməni dövlətini varlığına son qoydu. Atropatena makedoniyalılara tabe yarı müstəqil dövlət statusu əldə etdi.

Bəzi tarixçilər Azərbaycanın adının həmin Atropatenanın hökmdarı Atropatın adından törədiyini iddia edirlər. Cami ət-Təvarixin müəllifi Rəşidəddin ilə Təbrizli Məhəmməd Hüseyn bin Xələf isə Azərbaycan sözünün türkcə olduğunu bildirirlər. Onların fikrincə, Azər "hündür yer", bayqan isə "böyüklər" mənasındadır.

Atropatena Midiya dövlətinin varisi kimi qəbul edilə bilər. Strabon yazmışdır: "Midiya//Midya iki bölgədən ibarətdir: birincisinə Böyük Midiya, ikincisinə isə Atropat Midiyası deyilir". 

Güney Azərbaycan torpaqlarında Manna dövlətindən 270 il sonra yaranan müstəqil Atropatena dövlətində iqtisadiyyat yüksək səviyyədə inkişaf etmişdir. Atropatenalılar əkinçilik, bağçılıq və heyvandarlıqda böyük nailiyyətlər əldə etmişlər. Ölkənin faydalı qazıntıları - qızıl, mis, dəmir, qurğuşun, gümüş isə zənginliyin əsas amili idi.

Bu dövlətin torpaqlarında kassit, mərd, tiboren, muğ və uti adlı tayfaların yaşadığı tarixi qeydlərdə göstərilir. 

Atropatena e.ə. II-I yüzilliklərdə Əhəməni dövlətini ləğv edən Parfiya dövlətinin hakimiyyəti altına düşmüşdür. E.ə. 226-cı ildə isə Sasanilər parfiyalıların hakimiyyətini ləğv etdilər. Sasanilər dövründə Atropatenanın öz müstəqilliyini qoruduğu güman edilir.

Atropatena (bəzi mənbələrdə Adurbadaqan) Sasani imperiyasının mərzbanlıqlarından (ucqar bəyliyindən) biri idi. O, IV-V yüzilliklərdə siyasi müstəqilliyini əldən versə də, dini və mədəniyyət mərkəzi olaraq əhəmiyyətini daha da artırmışdır. Bunun da səbəbi Sasanilərin baş atəşgahı olan Adurquşnaspın (Azərgəşəsbin) Azərbaycanın cənubundakı Şiz şəhərində olması idi. 

Paytaxtı Qazaka şəhəri.

:Hökmdarların hakimiyyət illəri

e.ə.331-? Atropat

e.ə. III əsrin 20-ci illəri-?Artabazan

e.ə. 36-20-ci illər Artabazd

e.ə. 20-ci illər- eramızın 2-ci ili Ariobarzan

eramızın 2-ci ili-20-ci illərə yaxın Ariovast

سند تاریخی تورک‌نشین بودن شهر کرکوک در سالنامه ۱۹۰۷ میلادی دولت عثمانی

کرکوک با توجه به وضعیت استراتژیکی که دارد در زمان امپراتوری تورک عثمانی دارای اهمیت فوق بوده است.

این منطقه برای مدت طولانی تحت حاکمیت عثمانی و در اواخر دوران عثمانی به‌عنوان سنجاق کرکوک در ولایت موصل قرار داشته است.

در این بین، در دولت عثمانی سالنامه‌هایی منتشر می‌گشت که حاوی وقایع و احوال منطقه مورد نظر را در یک سال نشان می‌داد. به طوری که امروزه این منابع از مهم‌ترین منابع بررسی جغرافیایی انسانی و تاریخ در مطالعات علوم انسانی مخصوصاً در زمینه جغرافیا و تاریخ محسوب می‌گردد.

در سالنامه ۱۳۲۵ هجری قمری با نام «موصول ولایتی» در صفحه ۲۱۲ و ۲۱۳ در قسمت «کرکوک سنجاغنه دائر معلومات (معلوماتی راجع به سنجاق کرکوک)» درباره جغرافیایی انسانی کرکوک چنین نوشته:

«... شهر دارای ۲۶۵۱۰ مسلمان، ۴۳۲ کلدانی و ۴۶۳ موسوی مرد و اگر به این یک همان اندازه خانم و تقریباً ۳ هزار (از ۳ هزار کمتر نیست) خارجی اضافه گردد، جمعیت کلی آن ۵۷۸۱۰ می‌شود... مردم شهر عموماً تورک هستند و به زبان تورکی صحبت می کنند و به صورت غرباء نیز تعداد زیادی عرب و کرد و تعداد کمی ایرانی نیز در آن هست...»

ترکهای الجزایر

ترکهایی که ما فراموش کردیم و به دست آسیملاسیون سپرده ایم. البته در مصر در حدود 20 درصد ترک تبار هستند که آنها نیز آسیمله شده اند.

مناطق تورک‌نشین استان بوشهر و اهمیت آن

منطقه‌ی سکونت تورکان استان بوشهر از نظر موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپولیتیک بسیار حائز اهمیت است زیرا سرزمین به‌هم پیوسته‌ی تورک‌ها در ایران، وطن «تورک‌ائلی» را به دریای آزاد متصل می‌کند. به واسطه‌ی این منطقه‌ی تورک از جغرافیای وطن تورک‌ائلی؛ دنیای تورک نیز به دریاهای گرم ارتباط پیدا خواهد کرد.

منطقه‌ی تورکان بوشهر زادگاه شخصیتهای بسیار مهم معاصر تورک مانند "ناصر خان قاشقایی" (دشتستان)، "رئیسعلی دلواری" (تنگستان) و "زائیر خان" (تنگستان) است.

مناطق تورک استان بوشهر:

1. شهرستان دشتی: اکثریت جمعیت این شهرستان را تورک‌ها تشکیل می‌دهند.

2. شهرستان دشتستان: نیمه‌ی شرقی دشتستان تماماً تورک‌نشین است ولی در نیمه‌ی غربی لرها و عرب‌ها هم سکونت دارند.

3. شهرستان تنگستان: اکثریت جمعیت تنگستان را تورک‌ها تشکیل می‌دهند ولی اقلیتی هم تنگ‌سیری زبان در این شهرستان سکونت دارند.

4. شهرستان کنگان: اکثریت جمعیت شهرستان کنگان را اعراب سنی تشکیل می‌دهد ولی اقلیتی از تورک‌ها نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند. روستاهای تورک‌نشین کنگان عبارتند از: تراکمه بالا، تراکمه پایین، زنگنه، تل خندق، لامرد که این دسته از تورک‌ها سنی مذهب بوده و با لهجه‌ی شرقی اوغوز زبان تورکی یعنی «ترکمنی» صحبت می‌کنند و اقلیتی هم از ایل تورک قاشقایی سنی مذهب نیز در مرکز این شهرستان زندگی می‌کنند. تورکان منطقه‌ی کنگان معتقدند وجه تسمیه کنگان از نام ایل تورک کنگر گرفته شده که در سواحل خلیج کنگر زندگی می‌کنند.

5. شهرستان عسلویه: اکثریت جمعیت شهرستان عسلویه را اعراب سنی تشکیل می‌دهد ولی اقلیتی هم از تورک‌های سنی مذهب در آن شهرستان زندگی می‌کنند.

ایران‌دا یاشایان قازاق‌لار

قازاق ایچ‌آدینی قوللانان ایران قازاق‌لاری’نین جوغرافیاسی تورکمن جوغرافی بؤلگه‌سی –تورکمن صحرا، گولیستان ایلی و خوراسان’ین قوزئی باتیسی– ایچینده و بعضن اونلارلا قاریشیق بیر بیچیمده‌دیر. گورگان’دا قازاق محلله سی’نده اولدوغو گیبی گونبد’ده ده آز ساییدا قازاق یاشاماقدادیر.(۱) بونون یانی سیرا گورگان چئوره‌سینده‌کی کؤی‌لرده و کیمی بیلگیلره گؤره بلوچستان’دا دا قازاق‌لار’ین یاشادیغی بیلینمکده‌دیر.(۲)

ایران قازاق‌لارینین، قازاقیستان جومهورییتی’نین باغیمسیزلاشماسیندان سونرا قازاقیستان دئولتینجه منیمسَنَن نوفوس پولیتیکاسی اویارینجا، بؤیوک بیر چوغونلوغو قازاقیستان’ا یئرلشمیشلردیر. قازاق‌لارین دا جوغرافی داغیلیمی ایران تورکمنلری و خلجلر’ده اولدوغو گیبی [تورک ایچ‌آدینی قوللانانلارین ترسینه] بؤلگه‌سل بیر نیته‌لیگه صاحیبدیر.

~~~~~~~~~~~~~~~~~
دیب نوتلار:

۱. علیریضا، صررافی، "ایران تورکلرینین دیلی و فولکلورو"، ص ۶۳.

۲. رافائل، بلاگا، ایران خالقلاری ال کیتابی، ص ۳۲۷
~~~~~~~~~~~~~~~~~

قایناق:

یئدی‌تپه اونیوئرسیته‌سی، فن-ادبییات فاکولته‌سی، تاریخ و آنتروپولوژی بؤلومو اؤیره‌تیم اویه‌سی، تاریخچی تورکولوق بابک جوانشیر؛ «ایران تورک‌لرینده ائتنو-سوسیال یاپی و ایلگیلی تئرمینولوژی» مقاله‌سی؛ «تورک بیرلیگی اولوسلارآراسی سمپوزیوم»، قیصری ۲۳-۱۹ تمموز ۲۰۱۷

BİR OLALIM, İRİ OLALIM, DİRİ OLALIM

ایران‌دا یاشایان خلج‌لر

خلج ایچ‌آدینی قوللانان تورکلر، تهران’ین ۲۰۰ کیلومئتره قدر گونئی باتیسیندا خلجیستان (ساوه، قوم، اراک و تفرش شهیرلری آراسیندا) آدلی بؤلگه‌ده یاشاماقدادیرلار. خلج‌لرین قونوشدوغو دیلین ایلک بیلیمسل اینجه‌لنمه‌سی اونلو آلمان تورکولوغو پروفئسور گ. دورفئر (Gerhard Doerfer)، چالیشما آرخاداشلاری وولفرام هئشئ(Wolfram Hesche)، سمیح تئزجان و دیگرلری طرفیندن یاپیلمیشدیر.

پروفئسور دورفئر’ه گؤره خلج تورکجه‌سی اسکی تورکجه‌نین حتتا پروتو تورکجه’نین اؤزللیکلرینی بیله ان اییی بیچیمده قورویابیلن بیر تورک دیلیدیر. خلج‌لر’ین دیلی ایله ایلگیلی یاپیلان سون چالیشما ایسه ۲۰۰۰’ده فیلیز کرال طرفیندن گئرچکلشمیشدیر.

بو آراشدیرمادا ایلک دفعه کرال، بؤلگه‌ده اؤنجه فعالییت گؤسترن ائرکک آراشدیرماجیلارین اولاشامادیغی و داها توتوجو اولان قادین قونوشورلارین دیللریندن ملزمه‌لر توپلاماسی دیققت چکیجی بیر خوصوصدور.(۱)

کیمی قایناقلارا گؤره خلج‌لر’ین نوفوسو ۱۰۰ مین دولایلاریندادیر. خلج‌لر ده تیپقی تورکمن‌لرده اولدوغو گیبی [«تورک» ایچ‌آدینی قوللانانلارین ترسینه] بؤلگه‌سل بیر داغیلیم گؤسترمکده‌دیرلر.

~~~~~~~~~~~~~~~~~
دیب نوت:
1. Lars, Johanson, Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler, Çev: Nurettin Demir, Emine Yılmaz, Grafiker Yayınları, Ankara, 2002, s. 25.
~~~~~~~~~~~~~~~~~

قایناق: یئدی‌تپه اونیوئرسیته‌سی، فن-ادبییات فاکولته‌سی، تاریخ و آنتروپولوژی بؤلومو اؤیره‌تیم اویه‌سی، تاریخچی تورکولوق بابک جوانشیر؛ «ایران تورک‌لرینده ائتنو-سوسیال یاپی و ایلگیلی تئرمینولوژی» مقاله‌سی؛ «تورک بیرلیگی اولوسلارآراسی سمپوزیوم، قیصری ۲۳-۱۹ تمموز ۲۰۱۷

BİR OLALIM, İRİ OLALIM, DİRİ OLALIM

ایران‌ دا یاشایان تورکمن‌لر

ایران تورکمن‌لری اؤلکه‌نین قوزئی دوغوسوندا یئر آلان آغیرلیقدا گولیستان ایلی و بیر قیسمی دا خوراسان ایلی’نین قوزئی باتیسیندا یاشاماقدادیرلار. باشقا بیر سؤزله تورکمن‌لر، تورکمنیستان جومهورییتی’نین گونئی قیسمیندا و یاخلاشیق اولاراق گورگان’دان باشلایاراق خزر دنیزی’نین گونئی‌دوغو قیییسینداکی گئنیش بیر قوشاقدان آفغانیستان سینیرینا قدر اوزانان بؤلگه ده یئرلشمکده‌دیرلر.

اونلار گئنللیکله گولیستان ایلی’نده خزر دنیزی قیییلاری، تورکمن صحرا’نین قوزئیی ایله داغلیق بؤلگه‌لرده کلاله، جرگلان، آی‌درویش، گیل‌داغی، قارا بالکان، گومبد و بوجنورد’ون قوزئی باتی داغلیق کسیمی، آیریجا خوراسان’ین دوغو بؤلگه‌سینده داغیلیم گؤسترمکده‌دیرلر.

بونون دیشیندا کلاله ایلچه‌سی و بو ایلچه‌نین مراوه تپه بؤلگه‌سی، مینودشت ایلچه‌سی و آق قاله ایلچه‌سی’نده ده تورکمن‌لرین یاشادیقلاری بیلینمکده‌دیر. کیمی قایناقلارا گؤره تورکمنلرین یاشادیغی اراضی یوز اؤلچومو یاخلاشیق (km2)۲۳۰۰۰ دولایلاریندا (۱)، نوفوسلاری ایسه ۲ میلیون دولایلاریندادیر.

بو دوروم تورکمن‌لرین «تورک» ائتنونیم ایچ‌آدینی قوللانانلارا قارشین –کی اؤلکه‌نین هر یئرینده یاشماقدادیرلار– بؤلگه‌سل بیر داغیلیما صاحیب اولدوقلارینی گؤسترمکده‌دیر.

~~~~~~~~~~~~~~~~~
دیب نوت:

۱. علیریضا صررافی، "ایران تورکلرینین دیلی و فولکلورو"، ص ۶۳
~~~~~~~~~~~~~~~~~

قایناق: یئدی‌تپه اونیوئرسیته‌سی، فن-ادبییات فاکولته‌سی، تاریخ و آنتروپولوژی بؤلومو اؤیره‌تیم اویه‌سی، تاریخچی تورکولوق دوکتور بابک جوانشیر؛ «ایران تورک‌لرینده ائتنو-سوسیال یاپی و ایلگیلی تئرمینولوژی» مقاله‌سی؛ «تورک بیرلیگی اولوسلارآراسی سمپوزیوم، قیصری ۲۳-۱۹ تمموز ۲۰۱۷

BİR OLALIM, İRİ OLALIM, DİRİ OLALIM

کردستان جعلی

نام اصلى استان کردستان (اردﻻن) مى باشد که مرکز آن (سنان داش) یعنى (سنندج) امروزى بوده و از شهرهاى آذربایجان مى باشد.

از هر پنج نفر ساکن در استان سنندج (استان جعلی کردستان) حداقل دو نفر تورک می باشند. این نسبت 70 سال پیش دو به یک به نفع تورک ها بوده است. متاسفانه با برداشتن نام آذربایجان از سنندج به دست رضا خان میر پنج و ایجاد استان جعلی کردستان در سال 1337 شمسی به دست محمد رضا پهلوی، همینک بخشهای غربی استان سنندج شامل مریوان و کامیاران و سرو آباد کرد نشین شده اند و با وارد کردن کردن عشایر کرد ساکن در عراق به مریوان و کامیاران و قسمتی از سنندج و سقز و بانه و تخته قاپو کردن عشایر کرد عراقی در این نواحی تورکهای این مناطق کوچ کرده و رفته اند. 

الان سیاست کردسازی بیشتر بر روی نواحی شرقی و شمالی استان سنندج معطوف شده است. 

صد سال قبل اثری از کردها در استان سنندج نبود.

 اکنون در غرب استان سنندج و هم مرز با عراق، به غیر از اسامی رودها و کوه ها و روستاها که تورکی میباشند اثری از تورکها باقی نمانده است. 

واقعا این یک تراژدی تاریخی می باشد. شما همین الان یک نفر کرد در شهر سنندج پیدا نمی کنید که پدر بزرگش متولد این شهر باشد. 

قدیمیترین خانواده ی کردها در شهر سنندج بابان ها می باشند که 90 سال پیش از سلیمانیه به اینجا کوچ کرده اند .

(بو تورپاق دان پای الماز - هله تروریست لره هچ اولماز)