…
…
…
اما نکته ای که صفی الدین ارموی را به اوج شهرت رساند و موجبات ماندگاری وی را در تاریخ و هنر آذربایجان موجب شد، استادی ارزشمند و والامرتبه او در موسیقی است، آن گونه که وی را در تاریخ موسیقی آذربایجان و دنیای اسلام، نقطه عطف تلقی می کنند. او اولین کسی است که آهنگ موسیقی را با حروفالفبا و عدد نوشت. بدین طریق توانست نغمه هایی را که سابقا از راه گوش و سینه به سینه نقل می شد به صورت نت در آورد.اورموی نیز مانند سایر دانشمندان ، موسیقی را علم می دانست .از صفی الدین ارموی دو اثر گرانقدر به نامهای 'الرساله الادوار فی الموسیقی' و 'الرساله الشرفیه فی النسب التألیفیه' در زمینه تئوری موسیقی باقی مانده است.
کتاب الادوار' او که اخیرا به زبان تورکی نیز چاپ شده است شامل پانزده و حاوی نکاتی درباره تعریف نغمه و علل زیری و بمی نغمات، تقسیم وتر و شیوه به دست آوردن نغمات از اجزای آن، تعریف بُعد، ملایمت و منافرت، علل چهارگانه تنافر، ترکیب ملایمتهای چهارم و پنجم و ارائه هشتاد و چهار دور، بیان دوازده دور مشهور، شش آواز، بیست و چهار شعبه، تعریف ایقاع و انواع ادوار ایقاعی، تأثیر ادوار بر گروههای مختلف مردم و غیره است.
اثر دیگر صفی الدین ارموی،' رساله شرفیه' است که در حدود سالهای 665 تا 666 و به نام شرف الدین هارون، فرزند شمس الدین محمد جوینی که صفی الدین تربیت وی و برادرش بهاءالدین محمد را به عهده داشت و به هنرهای بی شمار، از جمله موسیقی، علاقه مند بود، نگاشته است. صفی الدین در این رساله به شرح آرای ابن سینا و فارابی در باب موسیقی پرداخته است. رساله شرفیه مشتمل بر پنج مقاله و حاوی نکاتی در باب صوت، فواصل موسیقی و انواع آن، فواصل افزوده و استخراج دانگها، فواصل گوناگون موجود در دانگها، مقایسه آنها با هم و ذکر اسامی و تعداد آنها، درباره ایقاع و مباحث مربوط به تعلیم و تعلم موسیقی است. البته از ایشان کتاب دیگری به نام «فی العلوم و القوافی البدیع» وجود دارد که مانند دو اثر مذکور از حوادث آن زمان در امان مانده است.
شادروان استاد محیط طباطبایی در مورد ایشان می گوید : صفی الدین ارموی را می توان شخص دوم از موسیقیدان بزرگ ایران و عالم اسلام دانست که نخستین ایشان ابونصر فارابی و سومین آنان خواجه عبدالقادر مراغه ای است.در سال 676 قمری ابن صقیل (متوفی 701 هجری) ادیب معروف او را الصدرالکبیر و العالم الفاضل و العلامه ملقب کرد.
بزرگانی چون قطب الدین شیرازی و عبدالقادر مراغی بیش از دیگران از این کتاب بهره جسته اند، آن گونه که عبدالقادر مراغی در کتاب مقاصدالالحان، کتاب دره التاج قطب الدین شیرازی را درواقع شرحی بر رساله شرفیه صفی الدین ارموی دانسته است. صفی الدین را مؤسس مکتب منتظمیه در موسیقی می دانند، زیرا به شیوه ای منظم و سیستماتیک، گامهای بالقوه و بالفعل دوران خویش را تشریح می کند. او بر اساس اصل دوپرده ای بعد ذی الاربع فیثاغورث و روش فارابی، پیشنهاد می کند که فاصله هنگام (اکتاو) به هفده فاصله تغییر کند. گام پیشنهادی او شامل دو دانگ پیوسته و یک پرده بزرگ در انتهاست. هر پرده بزرگ یا طنینی، قابل تقسیم به دو نیم پرده کوچک (بقیه) و یک فضل است و در نتیجه، تقسیم دوره کامل صفی الدین از هفده فاصله و هجده درجه تشکیل می شود. بسیاری از نوازندگان و موسیقیدانان معاصر ارموی، دستان پیشنهادی او را به کار گرفتند و همین نکته نشان می دهد که ارموی تئوری و عمل را هم زمان به خدمت می گرفته است.
همانطورکه اشاره شد صفی الدین ارموی نخستین کسی است که به نغمه نگاری نغمات آهنگ یا تصنیف می پردازد و در ابتدا دور ایقاعی و نام مقام ذکر و سپس نغمات را با حروف ابجد و زمان هر نغمه را به وسیله اعداد، زیر همان نغمه می نویسد. در تاریخ آمده که «شیخ صفی الدین اورموی» با نواختن عوددر« کاظیم داشی» اورمیه هلاکوخان مغول را به آرامش و خونسردی فرا خوانده است.حتی صفی الدین هنگامی که در اصفهان بوده است یک نوع عود به نام «نزهت» و نوعی سنتور به نام «مُغنی» نیزساخته است که متأسفانه از چگونگی آنها سندی باقی نمانده است.شیخ صفی الدین اورموی پس از 80 سال زندگی پربار در گذشت اما هنوز اطلاع دقیقی از محل دفن او وجود ندارد اما در بعضی منابع امده است که وی در گورستان سرخاب تبریز به خاک سپرده شده است.
اما در اینجا سوالی که وجود دارد این است که چرا باید فردی به این شایستگی و بزرگی که از افتخارات نه تنها اذربایجان و نه تنها شرق بلکه افتخاری است برای جهان اینچنین از افکار ملت اذربایجان بیگانه باشد؟!!
