نبرد ملازگرد

جنگی شدید در هیاهوی شیپورها و طبل های ترکان سلجوقی و ناقوس های مسیحی در گرفت.موثرترین سلاح سلجوقی ها در کنار نیروهای معنوی،روش  جنگی اجدادی ترکان یعنی تیراندازی بر روی اسب بود.در نهایت لشکر روم منهزم شد،امپرطور روم به اسارت درآمد ،آلپ ارسلان او را آزاد گذاشت تا به استانبول برگردد لیکن رومانوس دیوجانوس در بازگشت به دست خود رومی ها ابتدا کور گردید و سپس کشته شد.

آلپ ارسلان،از یک سو به فتوحات روى آورد که خود سبب به دست آوردن غنایم فراوان، و نیز کسب وجهه و اعتبار مى‏شد.همچنین امیران محلى هر دیار را، با آن که مى ‏توانست آنان را سرکوب کند، سرجایشان گماشت و به گرفتن مبالغى پول اکتفا کرد.این سیاست دو پهلویى بود که هم سبب آرامش منطقه مى ‏شد و هم در صورت بروز بحران، خطرزا بود. 

آلپ ارسلان با خلیفه عباسى نیز به آرامى و بدون تهدید برخورد کرده حاضر نشد با رفتن به بغداد خود را در موقعیت دشوار رویارویى با خلیفه یا اطرافیان او قرار دهد.معمولا خلیفه در بغداد وزیرى داشت، چنان که سلطان سلجوقى نیز امیر الامرایى در آنجا مى ‏گماشت .علاوه بر آن، وزیر سلطان با وزیر خلیفه مى‏ کوشیدند تا مشکلات دو طرف را حل کنند.شگفت آن که، نظام الملک دخترش را به فرزند ابن جهیر، وزیر القائم عباسى داد و بدین صورت روابط مستحکمى میان آن دو درگاه ایجاد شد.این قبیل ازدواج‏هاى سیاسى در این دوره تاریخى، بسیار گسترده و فراوان است. 

آلپ ارسلان چند سال پیش از کشته شدنش که در سال 465 رخ داد، پسرش ملکشاه سلجوقى را که امیر زاده ‏اى نیرومند اما بسیار جوان بود، به جانشینى گماشت.بدین ترتیب راه براى ادعاى سایر افراد خانواده بسته شد. 

 وصف راوندى از این سلطان سلجوقى خواندنى است: 

سلطان آلپ ارسلان پادشاهى بود با هیبت و سیاست، تازنده و کامکار و بیدار، دشمن شکن خصم افکن، بى‏نظیر و جهانگیر، تخت آراى و گیتى گشاى، قدى عظیم داشت و محاسنى دراز، چنانکه به وقت تیر انداختن گره زدى و هرگزى تیر خطا نکردى...و از سر محاسن تا سر کلاه او گویند دو گز بودى و هر رسول که پیش تخت او آمدى، بهراسیدى.

                       

علاء الدین تکش یکى از نیرومندترین خوارزمشاهیان است

وى در سال 588 بر رى مسلط شد و پس از آن، در سال 590 با کشتن طغرل فرزند ارسلان شاه، آخرین شاه سلجوقى، سلسله سلجوقى را منقرض کرده عراق عجم را نیز ضمیمه قلمرو خویش کرد.وى همچنین المؤید حاکم نیشابور را که پس از اسارت سلطان سنجر بر آن نواحى غلبه کرده بود، کشت و خراسان را به طور کامل زیر سلطه خود در آورد. 

اکنون تکش به دنبال آن بود تا خلیفه عباسى الناصر را وادار کند تا قلمرو سابق سلجوقیان را به او واگذار کند.با عدم موافقت خلیفه، اختلاف میان خوارزمشاهیان و عباسیان بالا گرفت.تکش در جنگى با ترکان کافرى که بخارا را اشغال کرده بودند ـ ختائیان ـ آن شهر را در سال 594 از آنان باز پس گرفت.تکش در سال 596 درگذشت.این زمان قلمرو خوارزمشاهیان توسعه زیادى یافته بود. 

آتیلا هون فرمانده ی امپراطوری هونیک

که از آسیای مرکزی تا آلمان کنونی کشیده شده بود یکی از خونخوارترین دشمنان امپراطوری روم شرقی و غربی .

آتیلا امپراطوری سلحشور

سه هزار سال پیش از میلاد در منطقه ی اتوگن قوم تورک تبار و‌ جسور به نام هون زندگی میکردند

قوم هون بر اثر فشار و آزار حکومت چین، مجبور به تَرک محل زندگی خود شدند و مهاجرت خود را به اروپا آغاز کردند و حکومت قدرتمند هون های اروپا را تشکیل دادند

هون ها امپراطورهای بزرگی داشتند از جمله تئومان،مته خان،لوشان،گون چان،ایچیز،اووی،اوشیلو،سویلی هو و... داشتند ولی هیچ کدام قدرت آتیلا کبیر را نداشت

هون ها بوسیله ی امپراطور جسور و کاربلد خود«آتیلا»توانستند نصف اروپا را در اختیار بگیرند.

کشور روم شرقی که یکی از قدرت های اروپا بود از ترس آتیلا و ارتش قدرتمند او به آتیلا خراج سالیانه میداد،تا با کشور روم شرقی کاری نداشته باشد.

در سالی که آتیلا درخواست هشت برابر شدن خراج سالیانه ی روم را کرد، این درخواست توسط امپراطور روم رد شد و لشکر کشی آتیلا شروع شد.

او تمامی شهر های روم را یکی پس از دیگری و‌با کمترین خونریزی اشغال کرد و به پایتخت روم شرقی رسید.

آتیلا به طور غافلگیرانه و‌در صورتی که شهر بدون سرباز بود از اشغال این شهر صرف نظر کرد و‌ دستور عقب نشینی به سربازان خود را داد،این که چرا اتیلا این شهر مهم استراتژیک را اشغال نکرد تا این لحظه به صورت یک معما باقی مانده است.

مردم تورک‌هون در زمان آتیلا در آسایش کامل زندگی میکردند و هیچ حکومتی انها را تهدید نمیکرد

بعد از آتیلا حکومت به دستان پسرانش آللاک،آرناخ،دنگیز می افتند 

کشمکش‌ سیاسی این ۳ برادر برای رسیدن به قدرت،باعث تضعیف حکومت هون شد.

حکومت قدرتمند هون به ۳ قسمت تقسیم شد

قسمتی از این قوم ‌به سرزمین

مادری خود بازگشتند

قسمتی در اروپا ماندند و به حکومت آوارها،خزرها و ‌‌بلغار پیوستند

اما اخرین قسمت از این قوم به نزدیکی دریاچه آرال رفته و حکومت آغ هون یا هافتال را تشکیل دادند.

هشت لهجه زبان تورکی آزربایجانی در ایران

1- لهجه تبریز :

 این لهجه نزدیک به لهجه شکی در جمهوری آذربایجان است و در تبریز و در شهر های کوچک و روستاهای اطراف آن رایج است. اسکو، خسروشهر، توفارقان(آذرشهر) و روستاهای توابع آنها، روستاهای دامنه های شمالی سهند و باسمینج، هئربی، بر، لیقوان، سپاراخان، خلتدوکان از جمله مناطقی هستند که لهجه آنها با کمی تفاوت تبریزی است.

در خود تبریز سه لهجه با اندکی تفاوت وجود دارد

محله های شمال غرب یعنی شامقازان، حکم آباد، منجم، قره آغاج

دوه چی، امیر قیز، لیلاوا، خطیب

ششگیلان، باغمیشه، خیابان، مارالان و مناطق مرکزی

 از خصوصیات لهجه تبریز کشیدن صداها ست.

2- لهجه قره داغ (ارسباران)

 صحیح ترین لهجه ترکی آذربایجانی ایران است و تماما پیرو قواعد زبانی است. شرق دامنه های سهند متنق، ایراناق، سرسکند (هشترود)، بستان آباد، میانه، سراب، قره داغ، سونار خیوه اهر،تیکان تپه(تکاب)، سایین قالا (شاهین دژ) و قسمت هایی از دشت مغان و قاراقیشلاق، بیجان، پلدشت(عربلر)، نازیک، مرگنلر، قاراقولوقلار، مرکیت و قایقاج در جنوب ارس مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است . در لهجه قره داغ برخلاف لهجه تبریز کلمات و صداها کشیده نمی شوند و به اصطلاح sert(محکم) تلفظ می شوند.

3- لهجه یامچی

 این لهجه شباهت زیادی به لهجه نخجوان خصوصا اوردوباد دارد. مرکز این لهجه را میتوان مرند حساب کرد.

صوفیان، یامچی، شبستر، خامنه، دیزه، دریان، شانیجان، گمیچی و قاپسار، زنوز، گلین قایا، المدار در شمال دریاچه اورمیه از مناطقی هستند که این لهجه در آنها رایج است. از ویژگی های این لهجه تبدیل مصوت a به ə است، مثلا به قابلاما قابله مه، به قارداش قردش میگویند. این لهجه بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می گیرد(از لحاظ کشیدن صداها).

4- لهجه اورمیه (اویغور-آوشار لهجه سی)

 این لهجه نیز یکی از صحیح ترین لهجه های ترکی آذربایجانی ایران است. از نزدیکی های سووقبولاق (مهاباد)، سولدوز (نقده)، تا اورمیه و سلماس و خوی و مرز ترکیه این لهجه رایج است. در اطراف اورمیه در روستاهای چونقارالیسی صدای “نگ” هنوز حفظ شده است مثلا گلیرنگ. لازم به ذکراست در نزدیکی اورومچی پایتخت ترکستان شرقی نیز قصبه ای به نام چونقارالی موجود است. شباهت بین نام خود اورمو و اورومچی نیز جای بحث دارد. علت نام گذاری این لهجه به لهجه اویغور-افشار آن است که از ترکیب زبان اویغور ها و افشار های کوچ کرده از خراسان و ترکیه بوجود آمده.

ادبی دیلده: آتامی آتانی آتاسینی آتامیزی آتانیزی آتالارینی

تبریز: آتامی آتاوی آتاسینی آتامیزی آتازو آتالارینی

قاراداغ: آتامی اتووو آتاسینی آتامیزی آتوووزو آتالارینی

اویغور: آتامی آتایین آتاسینی آتامیزی آتاییزی آتالارینی

5- لهجه مراغه 

این لهجه در شهر ها و روستاهای دامنه های جنوبی سهند رایج است.

از طرف مراغه به طرف سرسکند، سایین قالا‌‌(شاهین دژ)، قوشاچای(میاندوآب) تا حدود سووقبولاق و جیغاتی رود، ملیک کندی‌(ملکان)، بناب، عجبشیر از جمله مناطقی هستند که این لهجه در آن رایج است. این لهجه نیز مانند لهجه یامچی بین لهجه تبریز و قره داغ قرار می گیرد.

6- لهجه اردبیل

این لهجه در اردبیل، خلخال، نمین، آستارا، انزلی، تالش، منجیل رایج است. این لهجه شباهت زیادی به لهجه جنوب جمهوری آذربایجان دارد و اثرات لهجه باکو را در آن میتوان دید.

7- لهجه زنجان

 این لهجه از طارم آغاز شده و تا زنجان، هیدج، سلطانیه، خدابنده، ماه نشان، بیجار و قروه در کردستان و سنقر در کرمانشاه رایج است و در مناطق شرقی و جنوبی زنجان مانند قیدار به لهجه همدان نزدیک می شود. به طور کلی این لهجه را میتوان ترکیبی از ترکی قدیم و جدید دانست.

8- لهجه همدان

ابهر، تاکستان، قزوین، بویین زهرا، آوج، همدان، رزن، بهار، تویسرکان، کبودرآهنگ، پامبولو(فامنین)، اسدآباد، لالجین، ملایر تا سنقر به این لهجه تکلم میکنند.

که شباهت زیادی به لهجه زنجان دارد. این لهجه یکی از لهجه های اصیلی است که برخی قواعد قدیمی هنوز در آن وجود دارد. برای مثال “توکندی” به جای قورتولدو یا تورندی به جای ایسهال توتدو. یا مثلا در سوم شخص حرف سین از افعال حذف می شود (همانند لهجه زنجان) : گلیرسن به گلیرن، آلیرسان به آلیران، گلیرسیز به گلیریز تبدیل می شود .البته در لهجه همدان افعالی که به “ن” ختم می شوند “ی” جایگزین نون می شود مثلا زنجانی ها میگویند آلیران، گلیرن اما همدانی ها میگویند آلیرای، گلیرَی .

سلجوقیان همدان

سلجوقیان همدان یا سلجوقیان عراق عجم یا سلجوقیان عراق شعبه‌ای از سلجوقیان بود که از ۵۱۱ تا ۵۹۰ ه .ق در عراق عجم , همدان و کردستان حکومت می‌کردند. پس از مرگ ملکشاه قدرت سلجوقیان تجزیه گردید. شاخه‌ای از سلجوقیان در غرب به نام سلجوقیان روم و شاخه‌ای دیگر در شرق ایران‌ به نام سلجوقیان همدان حاکمیت یافتند. پایتخت سلجوقیان همدان، همدان بود.

اسامی شاهان سلجوقیان همدان از اینقرار است :

1_مغیث‌الدین محمودبن محمدبن ملکشاه یا محمودبن محمد (۵۲۵–۵۱۱ ه.ق) وی با خلیفه مسترشد درگیر و بغداد را تصرف کرد ولی سرانجام با او صلح کرد.

2_طغرل بن محمد (۵۲۶–۵۲۵ ه.ق) از طرف سنجر حاکم عراق شد ولی برادرش مسعود با او درگیر شد.

3_غیاث‌الدین مسعود یا مسعود بن محمد بن ملکشاه (۵۴۷–۵۲۹ ه.ق) در دورۀ او خلیفه مسترشد قصد عراق و قهتان و خراسان را کرد ولی توسط فدائیان اسماعیلی کشته شد. مسعود عازم بغداد شد خلیفه راشد متوجه و عازم اصفهان شد که او هم توسط فدائیان کشته شد سپس مسعود، مقتضی را خلیفه قرار داد و به همدان برگشت.

4_معین‌الدین ملکشاه یا ملکشاه بن محمود (۵۴۷ ه.ق به مدت چهارماه)

5_محمدبن محمود (۵۵۴–۵۴۸ ه.ق)

6_سلیمان شاه یا سلیمان بن محمد (۵۵۶–۵۵۴ ه.ق) در این دوره سلجوقیان دچار اختلافات داخلی و درگیری با هم بودند.

7_ارسلان شاه یا ارسلان شاه بن طغرل یا رکن‌الدین ابو‌المظفر ارسلان شاه (۵۷۱–۵۵۶ ه.ق) وی امرای عاصی را شکست داد و به تخریب قلاع اسماعیلیه در الموت رفته و قلعه‌ای مهم را فتح کرد و به ارسلان قلعه‌گشای موسوم گردید.

8_طغرل سوم یا طغرل بن ارسلان شاه (۵۹۰–۵۷۱ ه.ق) آخرین سلطان سلجوقیان عراق بود که پس از فوت پدر و با کمک‌ اتابک جهان پهلوان در همدان به سلطنت نشست. او همزمان با خلافت ناصر خلیفه (۶۲۲–۵۷۵ ه.ق) به‌ حکومت پرداخت.در جنگ با تکش خوارزمشاه به قتل رسید و دولت سلجوقیان همدان و عراق به پایان آمد.

ازبک ها

ازبک‌ها یکی از اقوام ترک‌تبار ساکن آسیای میانه هستند. ازبک‌ها بیشینه جمعیت ازبکستان، را تشکیل می‌دهند و در دره فرغانه که شامل شمال و باختر تاجیکستان و جنوب قرقیزستان می‌شود و سواحل آمودریا در خاور ترکمنستان و شمال افغانستان نیز جمعیت زیادی دارند.

ازبک‌ها به زبان ازبکی از خانواده زبان‌های ترکی سخن می‌گویند و بیشتر آن‌ها مسلمان سنی و پیرو مکتب حنفی هستند.

از میان ترکانی که پیشتر تحت حاکمیت شوروی بودند، ازبکان دچار کمترین آسیمیلاسیون روسی شده‌اند؛ و همگی هنوز هم ترکی ازبکی را به عنوان زبان اول خود می‌شناسند.

ریشه واژه ازبک به نام اوغوز خان می‌رسد، اوغوزخان بنام اوغوز بیک نیز مشهور بوده است. این واژه به احتمال زیاد از نام این امپراتور ترک ریشه دارد. باتو فرزند جوچی و نوادهٔ چنگیز به اروپا حمله کرد و برادرش شیبان را به فرمانروایی مجارستان برگزید. بیشتر سربازان باتو از میان اقوام ترک بودند و تنها افسران عالی رتبه از میان مغولان بودند. سربازان تحت فرماندهی شیبان بعدها در تیومن در مرکز روسیه امروزی و سیبری حاکمیت یافتند. محمد خان شیبانی به افتخار جدش تخلص شیبک را برگزید و به سرزمین‌های آباد فرارود یورش برد. او دولت تیموریان را از میان برد ولی خودش گرفتار شاه اسماعیل صفوی گشت. بعد از او ازبکان در آسیای میانه باقی‌ماندند.

وجه تسمیه ازبک به سربازان شیبانیان این بود که فرمانروای اردوی زرین در زمان منگو تیمور فرزند هولاکو و پشت ششم شیبان فردی به نام ازبیک خان بود. از فرمانروایان ازبک، ازبیک‌خان و پسرش جانی‌بیگ در تاریخ پیش از تیمور مشهورند.

 پس از دورهٔ تیمور این امرا در ماوراءالنهر قدرت یافتند. در دوره صفوی، ازبک و ازبکان عنوان سلسله امرای شیبانی است که بوسیلهٔ محمدشاه‌بخت (محمد شیبانی) مشهور به شاهی‌بیک یا شیبیک تأسیس شد (۹۰۵ ه‍. ق) و غالباً بسبب تعصب در مذهب تسنن و تجاوز به خراسان با شاهان صفوی در زدوخورد بوده‌اند. مرکز امرای این سلسله سمرقند بوده‌است و امرای مزبور با خانات خیوه و خانات بخارا و خانات خوقند و امرای آستراخان (معروف به خانان جانی بیگ) خویشاوند و منسوب بوده‌اند. دولت آنها نیز عاقبت بوسیلهٔ امرای هشترخان (حاجی طرخان) منقرض شد.

شاهکار زبان تورکی

زبان ترکی را شاهکار زبان معرفی کرده اند  که برای ساخت آن از فرمولهای بسیار پیچیده ای استفاده شده است. هم اینک زبان ترکی در بیشتر پروژه های بین المللی جا باز کرده است. به مطالب زیر که برگرفته از مجله ی New science چاپ آمریکا و مجله ی International Languages 

چاپ آلمان است، توجه نمایید:

-   کلیه ی ماهواره های هواشناسی و نظامی اطلاعات خود را به زبانهای انگلیسی، فرانسوی و ترکی به پایگاههای زمینی ارسال می کنند.

-   پیچیده ترین سیستم عامل کامپیوتریos2/8 و معمولی ترین windows زبان ترکی را به عنوان استاندارد پایه ی فنوتیکی قرار داده اند.

-   کلیه ی اطلاعات ارسالی از رادارهای جهان به 3 زبان انگلیسی، فرانسوی و ترکی علایم پخش می کنند.

-   کلیه ی سیسستم های ایونیکی و الکترونیکی هواپیماهای تجاری از سال 1996 به 3 زبان انگلیسی، فرانسوی و ترکی در کارخانه ی بوئینگ آمریکا مجهز می شوند.

-   کلیه ی سیستم ها و سامانه های جنگنده ی قرن 21 "جی- اس- اف" که به تعداد هفت هزار فروند در حال تولید است، به 2 زبان انگلیسی و ترکی طراحی شده اند.

همه ی این مطالب نشان دهنده ی استاندارد بودن و بین المللی شدن و اهمیت ژئوپولیتیکی زبان ترکی است.

 زبان ترکی با در نظر گرفتن تمام وجوه به عنوان سومین زبان زنده ی دنیا شناخته شده است، طی یک دستورالعمل اجرایی در تاریخ مه 1992 رسما از طریق همین موسسات به سازمان بین المللی یونسکو اعلام شده که زبان ترکی در کلیه ی دانشگاهها و دبیرستانهای اروپا و آمریکا جزو درسهای رسمی شود و این مسئله هم اکنون در کلیه ی دانشگاههای اروپا و دانشگاههای مطرح آمریکا اجرا شده و دومین زبانی است که در حال تهیه ی تافل مهندسی دانشگاهی برای آن هستند.

قاراخانیان

قاراخانیان دولت بزرگی از ترکان هستند که در تاریخ توسعه­ ی اسلام نیز نقش بسزایی داشته و رل برجسته­ ای در گسترش و تعمیق اسلام ایفا کرده­ اند. نخستین سلطان ترک که اسلام آورد و با اسلام آوردن خود باعث برافراشته شدن پرچم اسلام در سراسر جهان شد و ترکان را به عنوان پرچمدار اسلام به عالمیان معرفی کرد ساتوق بوغراخان بود که با گرویدن خود به این دین، ترکان را در اندک زمانی پرچمدار اصلی این دین در دنیا معرفی کرد. اسلام آوردن ترکان در این زمان به صورت دسته جمعی بوده و از این حیث در تاریخ بی­ نظیرند. خلیفه­ ی بغداد نیز با مسلمان شدن قاراخانیان، سر از پا نشناخته است. با مسلمان شدن قاراخانیان، سرداران ترک در خدمت خلیفه ی مسلمین قرار گرفتند و در زمان بسیار کوتاهی، لیاقت و شجاعت آنان، به اثبات رسید به طوری که از آسیا تا آفریقا در دست مسلمین قرار گرفت و امیران ترک از شرق تا غرب را تحت سیطره ی خود آوردند. حتی سلسله های ترک تبار اخشیدیان و طولونیان در مصر حکومت اسلامی را برقرار و از خلیفه­ ی بغداد هم مستقل شدند. از آن جمله، محمد عباس بکیر از امیران ترک در مصر در سال 935 هجری اعلام استقلال کرد و تا سال 969 حکومت مستقل خود را ادامه داد.

قاراخانیان از قبایل قدیمی ترکان – قارلوق، چیگیل، یاغما و آرقو بودند و نام اصلی آنان به "قاراخان" سردار و رهبر نخست این ایل برمی گردد که از سیر دریا تا رود تالاس را در دست داشته و بعدها توسعه یافتند و تا ایران و بغداد نیز پراکنده شدند. آنان جزو اویغورها به شمار می­ آیند که پایتختشان قارا اوردو بود. قیرقیزها در سال 840 میلادی با برچیدن حکومت اویغورها، حکومت خود را بنا نهادند. رهبر آنان قاراخان بود که بعدها سلسله ­ی قاراخانیان از طرف فرزندان او بنا گردید و تا قرنها قدرت یکه تاز آسیا شدند.

قدیرخان در سال 893 میلادی، پایتخت را به کاشغر منتقل کرد. ساتوق بوغراخان در این زمان در خدمت سامانیان به سر می برد که مسلمان شد و بسیاری از ترکان وفادار او اسلام آوردند. ساتوق بوغراخان بعد از اسلام آوردن، نام عبدالکریم را پذیرفت و باعث گسترش سریع اسلام شد تا اینکه در سال 959 میلادی کشته شد. موسی بیگداش، فرزند بوغراخان، سیاستهای پدر را ادامه داد و استحکام دولت را بیشتر تقویت کرد. قاراخانیان در سال 999 میلادی بود که سامانیان را منقرض کردند و خلیفه ­ی عباسی در بغداد خطبه به نام قاراخانیان خواند و به عنوان حاکم اسلامی تائید کرد. در این زمان تمامی سرزمین های ماوراءالنهر در دست قاراخانیان بود و همزمان با آنان، غزنویان نیز در ایران به حکومت رسیدند.

ترکان سومر

سومریان بوجود آورده اولین تمدن بشری در دنیا هستند که در مکانی به نام دجله و فرات اولین تمدن بشری را پایه گذاری کردند که به میاد دو رودیان نیز شهرت دارند و از دست آوردهای سومریان به اختراع پول،اختراع خط،تقسیم شبانه روز به ۲۴ساعت و تقسیم ساعت به ۶۰ دقیقه،بوجود آورنده اولین افسانه بشری به نام گیل گمیش ،

سومریان التصاقی(ترک زبان) زبان بودند که برخی از کلمات گفته شده آنان هنوز به همان صورت در میان ترک زبانان گفته میشود .به گفته دانشمندان  مکان اصلی یعنی محلی که از آن کوچ کرده اند قفقاز کنونی بوده است.

سومریان در بین النهرین زندگی میکردند و تمدنی بسیار پیشرفته داشتند

سومئریان اولین قومی بودند که در دنیا اقدام به شهرسازی نمودند .از شهر های مهم سومریان(کیش،ماری،نیپپور،اوروک،اور)میباشد که بسیاری ریشه ی اورمیه را از شهر سومئریان (اور)میدانند.

اولین قومی که از قانون استفاده کرد سومریان بودند بعد ها پادشاه بابل دستور داد تا این قانون هارا برای کشور او ‌نیز لحاظ کنند که همینک به نام قانون حمورابی شناخته شده است ...

ترکان سرآمد ادبیات حماسی در تمام ملل

در دنیا حدود 40 ملت دارای ادبیات حماسی هستند که ترکان سرآمد تمام این ملل می باشند ،

بطوریکه ترکان حماسه هایی از قبیل ماناس متعلق به ترکان قرقیز ، آلپامیش متعلق به ترکان قزاقی ، اوغوزنامه و دده قورقود و کوراوغلی متعلق به ترکان اوغوز و اویغور را خلق کرده اند که سرآمد دیگر ملل حماسه ساز جهان هستند .

برای روشن تر شدن موضوع حماسه های ماناس ، مهابهاراتای هندی ها و شاهنامه را باهم مقایسه می کنیم .

منظومه ی ماناس مبارزه ی ماناس قهرمان ترکان را با چینی ها و مغولان را در بر می گیرد که حداقل دارای 1000.000 بیت می باشد 

درحالی که مهابراتا که به سانسکریت هندکی نوشته شده حداکثر دارای 440.000 بیت است و شاهنامه ی فردوسی فقط حداکثر 60.000 بیت را در بر می گیرد .

حال اگر یک مقایسه ی دو دو تا چهارتا داشته باشیم خواهیم دید که منظومه ی ماناس که حداقل ابیات آن در نظر گرفته شده است 5/2 برابر منظومه ی مهاباراتا و 17 برابر شاهنامه است ، لازم به ذکر است که ماناس فقط یکی از حماسه هاس ترکان می باشد . 

بس یاشاسین آذربایجان اوغولاری

هون ها و هافتال ها

قدیمی ترین نشانه های تورکان  که همینک در دست ماست مربوط به قومی بوده که ۳قرن پیش از میلاد در منطقه ی شومالی میزیستند و به آنها هسیونگ نو میگفتند.

این قوم بعد از سالها بر اثر فشار دولت چین مجبور به ترک محل زندگی خود شدند و مهاجرت خود را شروع کردند .این قوم به اروپا میرسند و بعد ها حکومت بزرگ هون ها را تشکیل میدهند
هون ها بوسیله رهبر سلهشور‌خود (آتیلا)توانستند حکومت خود را قدرتمندتر کنند و نصف اروپا را زیر سلطه ی خود در آورند.کشور روم شرقی برای حفظ حکومت خود به آتیلا خراج سالیانه میداد

بعد از آتیلا حکومت بدست پسران آتیلا(آللاک،آرناخ،دنگیز) افتاد
بر اثر کشمکش های قدرت بین پسران آتیلا حکومت هون از بین رفت

بعد از هون ها قبایل هون به ۳قسمت تقسیم شدند
قسمتی از این قوم به سرزمین مادری خود(چین)رفتند
قسمتی در اروپا ماندند و‌ به بلغار ها، خزر ها،و آوارها پیوستند
اما آخرین قسمت از این قوم به نزدیکی رود آرال رفتند و‌بعد ها حکومت آغ هون یا هافتال را تشکیل دادند

هافتال ها دامدار بودند هر زمان به قحطی میرسیدند به کشورهای همسایه حمله میکردند
ایران و هافتال ها چندین بار با هم جنگ کردند اما بعد ها انوشیروان پادشاه ایران متوجه حکومت تازه نفسی به نام گؤک‌تورک شد پس با پادشاه گؤک‌تورک(سنجو ایستمی خاقان)متحد شدند وهافتال هارا شکست دادند و سرزمین آنها بین ایران و گؤک تورک تقسیم شدند.                        ( نگاره ای از آتیلا هون )